Tá ardmheas againne Gaeil ar ár gcuid seanfhocal. Is grá linne iad … go háirithe iad siúd inár measc a bhfuil deich mbliana is scór saothraithe againn!
Bím páirteach sa ghrúpa sóisialta Gaelach “Gaeilge Amháin” ar an Idirlíon (1200+ ball) agus bíonn na seanfhocail in úsáid go flúirseach sna postálacha ansin gach lá. Déantar plé ar a mbrí agus bíonn cluichí seanfhocal againn go mion minic fiú!
Nuair a chuir mé ceist ar an ghrúpa seo le déanaí faoi thábhacht na seanfhocal ní raibh lá iontais orm go ndearnadh a n-úsáid agus a n-éifeacht a chosaint go daingean. Tugadh le fios go raibh an chraic, an scéalaíocht agus gaois le fáil iontu agus go mbaineann foghlaimeoirí na Gaeilge sult mór astu. Dar linn gur gné shuimiúil mhistéireach agus in amanna fhileata den teanga iad agus gurb iad croílár na Gaeilge iad mar gheall ar an tsaibhreas atá iontu.
Ach is gá glacadh leis gur sochaí uirbeach í Éire anois agus go bhfuil an teanga i gcuid mhór de na seanfhocail doiléir ag go leor daoine, go háirithe ag an aos óg. Mar shampla cá mhéad déagóir a thuigfeadh “Is é triall na gcearc ag dul go hAlbain é”? Deirtear an seanfhocal Ultach seo faoi dhuine a bheadh ag cinneadh i gcónaí ar rud éigin a dhéanamh is gan é a dhéanamh.
B’fhéidir gurbh fhearr a thuigfeadh déagóir “Tá a MP3 seinnte” in áit a phort bheith seinnte!!
Ansin smaoinigh ar na hathruithe a tháinig ar struchtúr na clainne le 50 bliain anuas. Bhí ré na seanfhocal ann sula dtáinig an léann mar is eol dúinne é ar an tsaol. “Ceapann an nath an ghaois agus cuimsíonn siad fios feasa an tsaoil taobh istigh de chnó beag cainte amháin” (Alan Titley) Ach mura mbíonn clanna na hÉireann ag caint is ag comhrá lena chéile mar a bhíodh, cad é mar is féidir leis an ghaois sin dul ó bhéal go béal?
Chomh maith leis sin, níl an t-údarás céanna is a bhíodh ag an Eaglais in Éirinn (dálta go leor tíortha eile) agus d’fhág sin a lorg ar chosmhuintir na tíre. Tá ciall eile anois le “Ná bí mór ná beag leis an chléir” cé go raibh an tseantuiscint ann riamh nár fhóir an aontumha do chách “Is é a leanbh féin a bhaisteas an sagart ar dtús”
Cé inár measc a thuigfeadh “Troscadh brónach ó Dhiardaoin go Domhnach” nuair is cosúil nár thuig duine ar bith riamh é? Deirtear gur imigh an troscadh seo ar theacht isteach don tsibhialtacht Ghallda!
Tháinig méadú iontach ar thionchar na teilifíse agus na Teicneolaíochta Faisnéise ar na mallaibh. Fágann sin gur lú leabhair a léitear agus gur beag an seans go dtiocfaidh an daonra ar sheanfhocail sa scríbhinn. Tá cumhacht ollmhór ag an teilifís ar chaint an aosa óig – go háirithe na cora cainte a thagann chucu as Stáit Aontaithe Mheiriceá. Bíonn siad seo in úsáid go forleathan sa Bhéarla ach ní fhanann rud ar bith buan! Imíonn siad i ndiaidh cúpla mí agus tagann cora cainte nua ina n-áit. Níl fianaise ar bith ann go gcuireann Gaeilgeoirí óga leaganacha Gaeilge orthu seo.
Má tá muid ag súil le fás agus le forbairt na teanga, an dtugann sé seo mórán dóchais dúinn?
Measaim féin go bhfuil cuid de na cora cainte chomh tábhachtach inniu is a bhí siad riamh. Cuir i gcás
“Is minic a bhris béal duine a shrón”,
“Is binn béal ina thost”,
“Nuair a bhíonn an deoch istigh bíonn an chiall amuigh” nó
“Is mílis dá ól é ach is searbh dá íoc é!”
D’éirigh leis an domhan nua-aimseartha gan amhras ach tá gnéithe áirithe den tsaol a bheas ann go deo.
Ní feidir a rá áfach go gcuidíonn an t-oideachas foirmeálta leis na seanfhocail nó b’fhéidir leis an ghaois féin a chur i láthair na hóige. Níl foghlaim na seanfhocal ar shiollabas ar bith i gcuraclam na scoileanna agus fágtar sin faoi na múinteoirí féin faraoir. An míníonn seo
“Síleann an óige mar bíonn sí gan chiall
Go ndéantar a pósadh má phógtar a béal” ?
Tá sé ráite nach dtig ciall roimh aois agus is féidir gurb é sin an fáth a gcuireann daoine a d’fhág na fichidí ina ndiaidh an oiread sin sonraithe sna nathanna cainte agus sna seanfhocail. Is ionann an scéal ar fud na hEorpa – bíodh mórtheangacha nó mionteangacha i gceist. Agus bíonn na seanfhocail chéanna (nó ar a laghad leagan díobh) le fáil i gcuid mhór teangacha.
“Mejor solo que mal acompañado” atá sa Spáinnis, agus sa Ghaeilge
“Is fearr uaigneas fada ná droch-chuideachta”
“Coinnigh an drochdhuine leat is ní baol duit an duine maith” an chomhairle a thug Don Corleone dá mhac nuair a mhol sé
“Keep your friends close and your enemies closer”
Is fearr a aithníonn cainteoirí dúchasacha na Gaeilge gur de dhlúth is d’inneach na teanga is ea na seanfhocail agus gurb iad croílár na teanga iad. Bhídís slán sa Ghaeltacht anallód mar ba iad teanga an tí iad agus d’fhoghlaimíodh gach glúin nua óna tuismitheoirí iad. Ach ní cainteoirí dúchasacha formhór na dtuismitheoirí atá ag tógáil clann le Gaeilge anois agus ní bhíodh na seanfhocail dhúchasacha le foghlaim acu agus iad óg. Murar thóg siad ar ranganna oíche nó ar scoil iad ní féidir leo na seanfhocail seo a chur i láthair a muiríní féin.
Ba mhór an trua gan saibhreas na teanga a thabhairt don aos óg le cur le fás agus le forbairt na Gaeilge. Tá fianaise ann nach bhfuil an mhaoin seo acu áfach mar ní bhíonn siad ag múnlú na Gaeilge mar a mhúnlaítear an Béarla. Ní dhéantar crot nua-aimseartha a chur ar na nathanna cainte seo is tá cuid mhór acu caillte dá dheasca sin. Níl duine ar bith ag cumadh “nua-fhocal”atá bríomhar, beacht, gaoiseach agus bunaithe ar shaibhreas na teanga le freastal ar riachtanais an chomhshaoil.
Ach tuigimid fírinne an natháin “Níl aon tóin tinn mar do thóin tinn féin.”
An fearr “an Ghaeilge bhriste ná an Béarla cliste” nuair atá leigheas ar an scéal? Nó an leor an Ghaeilge bhriste mar theanga le hanam na tíre a choinneáil slán?
An bhfuil aon nua-fhocal eile ann nó an gcruthófar fírinne an tseanfhocail eile sin - “Bainfidh an capall nó caillfidh sí an tsrian”?
An gá duit iasacht le haghaidh gnó phearsanta? má tá i dteagmháil leis an ríomhphost seo (igein_h_yizevbekhai@admin.in.th) do do aistriú iasachta láithreach. is féidir leat freisin teagmháil a dhéanamh linn anseo ar an ríomhphost seo: amaah.credit.offer@gmail.com.
ReplyDelete